Hoewel de pastoriewoning onlosmakelijk verbonden is met de Katholieke Kerk, is de pastorijwoning een populair type woonhuis geworden voor alle gezindten. In Nederland en België staan nog veel authentieke pastoriewoningen, al worden ze niet altijd meer voor de oorspronkelijke toepassing gebruikt. Daarnaast worden er ook nieuwe woningen gebouwd in dezelfde stijl die verder geen verband houden met de kerkelijke oorsprong.
Wat is een pastoriewoning?
Een pastoriewoning is de ambtswoning van een pastoor of predikant, dit type woning wordt ook wel als weem aangeduid. Binnen de Room-Katholieke Kerk wordt de term plebanie gebruikt voor de pastorie van een kathedraal. De pastoor van een kathedraal is namelijk een plebaan. De termen pastoriewoning en pastorijwoning worden door elkaar gebruikt, de term ‘pastorijwoning’ wordt vaker gebruikt om de bouwstijl van moderne woonhuizen te beschrijven die verder geen connectie hebben met de Katholieke Kerk.
Wat zijn de kenmerken van een pastoriewoning?
Onder een pastoriewoning wordt normaal gesproken een ruime woning bedoeld met twee bouwlagen. Er is een zadeldak aanwezig, de ingang is opvallend en monumentaal gebouwd. De gevels zijn in veel gevallen gedecoreerd met arduin- en zandsteen. Er is hierbij onderscheid te maken tussen een pastoriewoning die oorspronkelijk gebouwd is als onderdeel van een Katholiek kerkgebouw en moderne eengezinswoningen die in de stijl van een pastorijwoning gebouwd zijn. Naast het bouwjaar zijn de ‘kopieën’ te onderscheiden door de locatie. Er zal dan geen kerk in de buurt staan.
De eigenschappen
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen pastoriewoningen in Nederland en België. In Nederland zijn veel pastorieën ontworpen als onderdeel van de kerk waarmee ze een eenheid vormen. In België zijn het voornamelijk panden die los van de kerk staan. Er zijn ook situaties waarin een pastoriewoning later is gebouwd dan de kerk, in dat geval lijkt de woning geen deel uit te maken van de kerk die ernaast staat.
Wil je graag weten voor welk bedrag jouw woning nu verkocht zou kunnen worden? klik hier
Vanwege het historisch belang zijn een aantal van deze woningen in de oude staat teruggebracht en hebben ze een monumentale status toebedeeld gekregen. Zo werd de pastorij in het Antwerpse dorp Schriek uit 1776 in 1969 afgebroken om weer opgebouwd te worden in domein Bokrijk. Dit huis maakt deel uit van de typische Kempische stijl waarmee het een historische waarde vertegenwoordigt.
De betekenis van een pastoriewoning
Een pastoriewoning is in principe een ambtswoning die specifiek bestemd is voor een religieus ambt. Net zoals de burgemeester van een gemeente een woning toegewezen krijgt is dit ook het geval bij een pastorijwoning. De pastoor of predikant woont naast de kerk waar hij werkzaam is, bij overplaatsing naar een andere parochie zal de priester verhuizen.
Omdat veel parochies samengevoegd zijn vanwege een daling in kerkgangers zijn er ook minder priesters werkzaam waardoor een aantal pastoriewoningen niet langer in gebruik zijn. Een deel van deze huizen worden nu particulier bewoond en een deel heeft een andere bestemming gekregen. In dat geval betreft het niet langer een gebouw met religieuze functie.
Een pastorijwoning kan ook een woonhuis zijn dat geïnspireerd is op deze bouwstijl maar verder geen verband houdt met de Katholieke Kerk. De herkenbare elementen van het oorspronkelijke ontwerp zijn behouden gebleven met diverse maatwerk aanpassingen en toevoegingen. Het betreft in dit geval altijd vrijstaande woningen.
Wat is de bouwstijl van een pastoriewoning?
Als we naar de moderne ‘kopie’ van de pastoriewoning kijken dan betreft het een moderne woning met klassieke elementen. Er zullen twee woonlagen zijn met daarop een zadeldak. Er zijn veel ramen die een beperkt oppervlak hebben. Vaak is er een flinke tuin om de woning, er zijn ook huizen met een garage aan huis. De gevel is mooi afgewerkt met enkele details die doen denk aan de pastoriewoningen van weleer. De gevel zal licht van kleur zijn wat het massieve ontwerp wat speelser doet overkomen. Rond de vensters kan met bakstenen een decoratief element worden toegevoegd. Er worden vaak kruisramen met eventueel vensterluiken geplaatst. Hoewel het gebruik van kruisramen vooral decoratief van aard is, kan het gezien worden als een verwijzing naar de Katholieke oorsprong.
Hoe kun je een pastoriewoning bouwen?
Je hoeft niet zelf een pastoriewoning te bouwen omdat er behoorlijk wat authentieke gebouwen verkocht worden aan particuliere eigenaars. Het aantal priesters is sterk afgenomen ze zijn vaak verantwoordelijk voor meerdere parochies. Zo komen er panden leeg te staan. In België zijn pastoriewoningen eigendom van de gemeentelijke overheid. Wanneer deze gebouwen niet langer voor hun oorspronkelijke functie gebruikt worden is het mogelijk dat de gemeente besluit om deze panden te verkopen. Zo kan een voormalige pastoriewoning geconverteerd worden tot particulier woonhuis, restaurant of als zakelijk pand. Het komt ook voor dat de gemeente zelf een nieuwe bestemming zoekt voor deze gebouwen door er bijvoorbeeld een bibliotheek of politiebureau in te huisvesten.
Als het nieuwbouw betreft dan wordt de standaard bouwstijl eigenlijk als uitgangspunt genomen met veel ruimte voor eigen interpretatie. De algemene vorm blijft gelijk; een statig pand dat vrij staat met een omringende tuin. De vensters hebben bij voorkeur kruisramen, de gevel is licht van kleur met een donkergekleurde dakbedekking en een zadeldak. Het betreft ruime eengezinswoningen.
De meeste authentieke pastoriewoningen zijn te vinden in het zuiden van Nederland en in België. Boven de rivieren waren er minder Katholieken, deze bouwstijl is kenmerkend voor de Katholieke Kerk. Een aantal van deze huizen werd overgedragen aan Protestanten waarmee het pand als domineeshuis dienst zou doen voor een predikant. Deze transitie werd vastgelegd tijdens de vredesonderhandelingen die tot de Vrede van Münster zouden leiden in 1648.
Dit betekent wonen in een pastoriewoning
Er zijn in de loop der jaren een flink aantal pastoriewoningen herbestemd, ze hebben hun kerkelijke functie daarmee verloren. De panden die als woonhuis zijn verkocht staan direct naast een kerk. Als de kerk nog in gebruik is, dan zullen de bewoners er rekening mee moeten houden dat er tijdens kerkdiensten meer autoverkeer en drukte in de omgeving kan zijn. Ook zullen regelmatig klokken luiden wat voor veel mensen niet echt prettig is. Uiteraard is het ook mogelijk om een regulier woonhuis in pastoriestijl te betrekken, in dit geval kan de woning ver van een kerk staan.
De moderne eengezinswoningen zijn ruim en robuust met een klassieke uitstraling. Hoewel dit type woonhuis al eeuwenlang gebouwd wordt, dateren veel oorspronkelijke pastoriewoningen uit de negentiende eeuw. De moderne woningen zonder religieuze achtergrond zijn jonger. Omdat het grote woningen zijn liggen de prijzen doorgaans hoger dan gemiddeld. Er zijn een aantal panden die monumentale status hebben verworven wat betekent dat er strikte regels kunnen zijn omtrent renovatie en verbouwing.
