Met een barometer meet je de luchtdruk. Dat is de kracht die het gewicht van de lucht uitoefent op een oppervlak. De leefbaarometer meet de leefbaarheid van gebieden in Nederland. Het is een website van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Met 3.0 is er in maart 2022 een nieuwe versie gelanceerd. Wat staat er in de leefbaarometer, wat zegt het en hoe bepalen ze of een wijk leefbaar is?
Wat is de leefbaarometer?
De leefbaarometer is een samentrekking van de woorden ‘leefbaar’ en ‘barometer’. Het is een initiatief van de overheid, de resultaten zijn openbaar gemaakt via leefbaarometer.nl. Met deze interactieve website kan de leefbaarheid van wijken, buurten en straten in Nederland worden bekeken. Je kunt een momentopname van nu bekijken of de ontwikkelingen van een gebied analyseren. Dit is een instrument voor de politiek om nieuw beleid voor te bereiden, te sturen en evaluaties uit te voeren. Ook andere betrokken partijen kunnen hier informatie uit halen. Omdat de data in de leefbaarometer openbaar is gemaakt kan iedereen direct de informatie online bekijken of downloaden.
Wat staat er in de leefbaarometer?
In maart 2022 is de leefbaarometer 3.0 gelanceerd. In deze versie zijn de resultaten uit het analyserapport “Leefbaarheid in Nederland 2020” verwerkt. De informatie is dus niet helemaal up-to-date maar grote verschuivingen in de leefbaarheid duren toch langer. De gegevens achter de leefbaarometer kun je downloaden via data.overheid.nl. De laatste editie is voorzien van een nieuw kleurenpalet zodat mensen met kleurenblindheid beter onderscheid kunnen maken. Daarnaast zijn er dimensiekaarten toegevoegd.
Hoe kun je de kaart lezen?
Als je de kaart opent dan zie je als eerste een overzichtskaart van Nederland. In de legenda zie je dat donkergroen zeer leefbaar betekent en dat je uit een straat die diep oranje kleurt maar beter snel kunt vertrekken. De overzichtskaart laat overigens vooral donkergroen tot lichtgroen zien. Blijkbaar is het nog vrij goed gesteld met de leefbaarheid. Je kunt inzoomen op de kaart, uitzoomen of een locatie opzoeken. Dit kan praktisch zijn als je ergens een huis wilt kopen of huren, het is ook interessant om de leefbaarheid in je eigen wijk op te zoeken. Wat zegt het eigenlijk dat jouw straat niet goed leefbaar is? Moet je nu verhuizen?
Klopt de informatie?
Hoe komt men aan deze gegevens? Ze zullen niet iedere Nederlander vragen of ze vinden dat hun straat leefbaar is. Dat zou ook niet objectief zijn natuurlijk. Volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zijn er honderd objectieve indicatoren om een schatting te maken van de leefbaarheid in een gebied en de ontwikkeling door de jaren heen. Het oorspronkelijke model werd herzien in 2015 met informatie vanaf 2002. In de laatste versie is de data uit 2020 verwerkt.
Onder objectieve meetpunten zijn criteria opgenomen zoals winkels in de buurt, openbaar vervoer, of er een huisartsenpraktijk op korte afstand ligt en dat soort zaken. Toch zijn er criteria die minder objectief lijken te zijn zoals de afkomst van de bewoners of de gezinssamenstelling. Daarmee komen we op een veelgehoorde kritiek op de leefbaarometer: discriminatie.
Discrimineert de leefbaarometer?
De afstand van jouw huis tot de dichtstbijzijnde bushalte is een objectieve waarneming. Ook als je nooit met het openbaar vervoer reist dan is het te begrijpen dat dergelijke faciliteiten een positieve uitkomst hebben op het resultaat. Het wordt wat lastiger uit te leggen als je kijkt naar de achtergrond van bewoners. Een wijk met veel niet-Westerse allochtonen heeft een negatieve impact op de score terwijl een wijk met Westerse allochtonen juist een positieve impact heeft.
De kleuren op de kaart zouden ze misschien in bruintinten moeten weergeven want een meer donkere huidskleur haalt de score direct naar beneden… Een hoog aandeel Turken is niet zo best, Marokkanen is nog een stukje erger en in een wijk met veel Surinamers is de leefbaarheid ver te zoeken. Dat is niet onze mening maar de weging in het algoritme. Misschien is het niet helemaal eerlijk om op kleur te oordelen want MOE-landers (mensen uit het voormalig Oostblok) scoren het slechtste in de weging.
Gevolgen van subjectieve waarneming
Datawetenschapper Gerwin van Schie begrijpt niet waarom de overheid het meetpunt afkomst nog steeds gebruikt in het bepalen van de score. Bestaande vooroordelen worden hiermee bevestigd zonder een bijdrage te leveren aan de intentie van de leefbaarometer. Het uitgangspunt is namelijk de mate waarin de omgeving aansluit op de wensen en eisen die mensen stellen. Dit zou betekenen dat mensen niet graag in de buurt van Surinamers wonen. Dat is best lastig te voorkomen als jij of je ouders uit Suriname komen. Van Schie geeft aan dat de ‘wensen en eisen’ vanuit het perspectief van een hoogopgeleide witte man met een goed inkomen lijken te zijn bedacht.
Van Schie is zeker niet de enige persoon die kritiek heeft geuit op de leefbaarometer. Ook grote gemeenten hebben aangegeven dat de meetcriteria niet zo objectief zijn als beweerd wordt. En dat de resultaat ‘gekleurd’ zijn. De regering heeft echter de kritiek en adviezen naast zich gelegd waardoor de leefbaarometer zeker niet voor iedereen een representatief beeld geeft.
Hoe moet je de leefbaarometer lezen?
Wat zegt de leefbaarometer eigenlijk als de meetpunten blijkbaar niet zo objectief zijn als de regering wil doen geloven? De makers van de kaart zien de nuance zelf wel, de bezoekers wellicht niet. Zij zien namelijk alleen een kleur. Groen associëren we met goed en rood met slecht. Het is zeker niet zo dat iedereen in een donker oranje wijk zich slecht voelt en dat iemand in een groene wijk dolgelukkig is. Dat maakt de informatie van de leefbaarometer lastig om te lezen.
Aangezien het beleid van de regering voor een deel wordt gebaseerd op de leefbaarometer zoals woningbouw, heeft deze data invloed op de maatschappij. Politici zien een kaart, ze zien cijfers en trekken hier conclusies uit. Vooroordelen worden bevestigd en zelfs versterkt. Dit betekent overigens niet dat alleen wijken met relatief veel ‘nieuwe Nederlanders’ hier hinder van ondervinden. In witte, welvarende wijken die als zeer leefbaar worden bestempeld kan er onzichtbaar leed zijn of criminaliteit die onopgemerkt blijft. De leefbaarometer kan interessant zijn om naar te kijken zolang je weet dat de conclusies ongenuanceerd en mogelijk sturend zijn. Dit is niet zozeer de schuld van de onderzoekers maar meer de methodiek achter de leefbaarometer.
