Amsterdam is onlosmakelijk verbonden met grachtenpanden, en een grachtenpand is onlosmakelijk verbonden met Amsterdam. Toch zijn er ook andere steden met dergelijke gebouwen. Dit symbool van rijkdom in de Gouden Eeuw kent een lange en rijke geschiedenis. Dat is best opvallend voor panden die oorspronkelijk werden gebouwd als pakhuizen.

Wat is een grachtenpand

Een grachtenpand is een pand dat aan een gracht ligt, dat is vrij duidelijk. De meeste panden zijn honderden jaren oud, de leeftijd is afhankelijk van de locatie waar het pand gebouwd is. De meeste grachtenpand bevinden zich in Amsterdam, ook zijn er ook in andere steden waar dergelijke panden aan lokale grachten gebouwd werden.

Wat zijn de kenmerken van een grachtenpand?

Hoewel een grachtenpand ingericht kan zijn als woonruimte betreft het meestal pakhuizen die naast de grachten werden gebouwd om vrachten die per schip binnenkwamen in op te slaan. Het kenmerkt zich door een relatief smalle gevel met een flink aantal etages. Achter het gebouw is een binnentuin te vinden die vaak opvallend groot is, omsloten door andere gebouwen zodat de tuinen veel beschutting en privacy bieden.

Een standaard grachtenpand beschikt over een kelder, woonruimte en een pakzolder, de voordeur kan verhoogd zijn vanwege mogelijke overstromingen van de gracht. Het is mogelijk dat er in de lange achtertuin later een achterhuis is gebouwd. De voornaamste reden voor de smalle bouwstijl is het belastingsysteem in Amsterdam dat destijds werd gehanteerd. Vroeger werden belastingtarieven alleen betaald over de breedte van het pand, niet over de hoogte. Dit is overigens nu niet langer het geval.

Wil je graag weten voor welk bedrag jouw woning nu verkocht zou kunnen worden? klik hier

De gevel zal rijkelijk gedecoreerd zijn met opvallende versieringen, een embleem of de naam van het pand. Er waren vaak beelden en ornamenten aanwezig, ook de decoratieve hoekstenen springen in het oog. In de Gouden Eeuw waren deze panden naast praktische gebouwen voor de handel ook statussymbolen die de rijkdom van de eigenaar zouden uitstralen.

De Eigenschappen

De licht hellende gevels van grachtenpanden vallen direct op. Dit is geen teken van verzakking maar een bewuste keuze door de architecten. Deze panden zijn smal en hoog, aan de bovenzijde is een hijsinstallatie bevestigd om goederen naar boven te hijsen via de buitenkant van het gebouw. Om ervoor te zorgen dat deze goederen niet langs de gevel zouden schuren werden deze panden op een lichte hoek geplaatst.

Grachtenpand

Het komt regelmatig voor dat aaneengesloten grachtenpanden identiek gebouwd zijn, deze panden zullen doorgaans wat smaller zijn dan panden zonder identieke nevenliggende panden. In dat geval betreft het een serie panden met dezelfde oorspronkelijke eigenaar en opdrachtgever. Welvarende personen en ondernemers lieten regelmatig meerdere panden naast elkaar bouwen, later werden deze panden ook wel individueel verkocht.

De betekenis van een grachtenpand

De grachten in Amsterdam werden aangelegd om de waterhuishouding te beheren en ook om de stedelingen te beter beschermen tegen invallen van buitenaf. Naarmate de stad zou uitbreiden werden er meer grachten aangelegd. Toen de handel in hoog tempo toenam in deze stad werden er veel panden gebouwd die met name als pakhuizen dienst deden. Op de eerste verdieping was de woonruimte aanwezig voor de eigenaar en zijn gezin.

Bij een grachtenpand komt ook snel de term ‘grachtengordel’ naar boven. Hiermee wordt het deel van de Amsterdamse binnenstad bedoeld dat langs de vier voornaamste grachten loopt. De panden die hier staan kenmerken zich door kavels van overeenkomstig oppervlak en een luxe uitstraling. De grachtengordel maakt sinds 2010 deel uit van de Werelderfgoedlijst, toch kleeft er met name in Nederland een negatieve uitleg vast aan de term ‘grachtengordel’. Het staat voor de elitaire houding van welvarende Amsterdammers die zelfingenomen zijn en niet representatief zijn voor de Nederlandse bevolking.

Een grachtenpand is doorgaans ook geen goedkoop onderkomen, hoewel er zeker buiten Amsterdam ook meer betaalbare panden te vinden zijn. De gemiddelde prijs voor een grachtenpand ligt hoger dan voor een standaard woning. De prijs per vierkante meter zal hoog uitpakken waar je ook woont.

Wat is de bouwstijl?

De bouwstijl van een standaard grachtenpand is smal en hoog. Er zijn veel kleine ramen in de voorgevel aanwezig. De voordeur is op een verhoging geplaatst vanwege het risico op overstroming. De stijlen kunnen sterk variëren. Dit is afhankelijk van de wensen die de oorspronkelijke opdrachtgever had wat betreft vorm en functie. De breedte zou in de loop der jaren toenemen van 18 voet tot 26 voet breed. Dit is een Amsterdamse maat die overeenkomt met 28,13 centimeter.

Door de eeuwen heen werden gebouwen verbouwd, gerenoveerd en aangepast. Daardoor kan het aanzicht van individuele panden flink afwijken. Enkele veelvoorkomende architectuur stijlen zijn:

  • Halsgevel
  • Klokgevel
  • Lijstgevel
  • Trapgevel

Naast de gevel kan ook de indeling van de ramen verschillen per pand.

Hoe kun je een grachtenpand bouwen?

Een nieuwe grachtenpand bouwen zal niet snel voorkomen, er zijn wel nieuwe woonwijken die doen denken aan de grachtenpanden van weleer. Bij nieuwbouw zal het pand breder en minder hoog zijn, of opgedeeld in appartementen. Er is in de loop der tijd wel veel verbouwd aan oorspronkelijke grachtenpanden om beter aan te sluiten bij de wensen in meer moderne tijden. Zo werden in de achttiende eeuw veel panden uitgebroken waardoor de krappe ruimtes groter werden gemaakt. Ook werden er veel grachtenpanden verhoogd en voorzien van een meer eigentijdse gevel. Aan het einde van de negentiende eeuw zijn veel voordeuren verlaagd worden naar de begane grond.

Dit betekent wonen in een grachtenpand

Wat betreft de locatie bevindt de bewoner zich in het hart van bedrijvigheid. Deze panden bevinden zich in en rond het stadscentrum, met name in Amsterdam is er een typische indeling vanuit het centrum van de stad naar buiten toe. Daardoor zullen zowel inwoners als toeristen langs lopen, fietsen, rijden etc. Als je behoefte hebt aan een rustige leefomgeving dan is een grachtenpand niet de meest voor de hand liggende keuze. Ook voor parkeergelegenheid is een grachtenpand niet ideaal.

In een flink aantal grachtenpanden worden zakelijke activiteiten ontplooid, met of zonder woonfunctie. Het voornaamste verschil met het ondernemerschap in de Gouden Eeuw is dat de grachten geen integraal onderdeel meer uitmaken van het bedrijfsmodel. Een vestiging in een grachtenpand wekt het gevoel op van een prestigieuze organisatie.

Wat betreft ruimte en privacy mogen bewoners van grachtenpanden zeker niet klagen. Wat er ontbreekt aan de voorzijde wordt ruimschoots gecompenseerd aan de achterkant met een grote tuin waar volop ruimte is. Deze tuinen zijn niet zichtbaar voor passanten en bieden daarmee de nodige privacy. De prijzen voor grachtenpanden die in de verkoop staan zullen meestal ruim boven een half miljoen euro liggen en soms het miljoen overschrijden. Daarbij betaal je vooral voor de locatie, bijvoorbeeld in hartje Amsterdam. In andere gemeenten kan de prijs wat lager uitvallen maar een goedkoop grachtenpand zul je niet snel tegenkomen.

Meer Nederlandse woningstijlen ontdekken? klik hier